Danuta Dunin-Wąsowicz

         Znałyśmy się z Danusią 88 lat, czyli – rzec można – od narodzin w tym samym, 1930 roku. Ona była córką Stanisławy i Józefa Pośpiechów – tata był księgowym w naszej kalwińskiej (jak mawiają w Warszawie) parafii, zaś mój wujek,  pastor Ludwik Zaunar,  jej drugim proboszczem. Obie rodziny zajmowały mieszkania „służbowe” w lewej oficynie Pałacu Zuga przy ul. Leszno 20 – obie oficyny poległy podczas zagłady Warszawy po Powstaniu, a po wojnie nie zostały, niestety, odbudowane. Do dawnej świetności wrócił główny budynek pałacu z pomieszczeniami parafialnymi, m. in. salą zborową. I to właśnie na podłodze tej sali w 1930 r. ćwiczyłyśmy raczkowanie, potem chodzenie kuksając się, ściskając, wymieniając całuski, zabawki, cukierki. Działo się to regularnie co tydzień podczas agap. Agapa, po grecku miłość, słowem tym pierwsi chrześcijanie określali swoje pierwsze   spotkania po śmierci Chrystusa. Odbywały się po eucharystii, a u nas kontynuuje się tę tradycję pod nazwą „herbatka”, na którą przychodzą po nabożeństwie całe rodziny. Tu był niejako nasz drugi dom. Bardzo byliśmy zżyci.

Podrosłyśmy i rozpoczęłyśmy naukę religii w niedzielnej szkółce. Wśród katechetek był moje obie ciocie: pastorowa Irena i Mela (siostry mojego taty). Mela, nauczycielka i działaczka ZNP, po I wojnie tworzyła bibliotekę Związku, szkoły dla pracujących i uniwersytety robotnicze na warszawskim Powiślu, o czym Danka dowiedziała się ode mnie, bo ciocia Mela była uosobieniem skromności i o popisywaniu się czymkolwiek nie było mowy. Pamiętam że Danka, jak już przybywało nam w głowach  oleju, wypytywała ciocię Melę o tamte dzieje. Tak więc bardzo wcześnie ujawniła się Jej dziennikarska ciekawość i sądzę, że nie było przypadkiem Jej zainteresowanie właśnie tematyką społeczną, edukacyjno-oświatową. Ale o tym za chwilę.

Kiedy  Powstanie Warszawskie padło i niemcy (nie poprawiać, o członkach tej narodowości pisało się wówczas małą literą) weszli na teren parafii i spytali, kto tu jest nie polskiego pochodzenia, najwyraźniej oczekiwali odpowiedzi twierdzącej, wszak znaleźli się wśród ewangelików, ale i Zaunarowie i Pośpiechowie ich zawiedli, nie skorzystali z okazji, aby ujść wolno, uniknąć Pruszkowa. A przecież mogli odpowiedzieć twierdząco. Tak, z pochodzenia nie jesteśmy Polakami, co było prawdą. Ich korzenie były w Czechach! Wujka Lutka wywieźli do Dachau, tej znanej kaźni duchownych różnych wyznań, gdzie  zginął w lutym 1945 r. Pani Stanisława z Danusią, także ciocia Irena znalazły się w Ravensbruck, dzieląc los 30 tys. Polek. Szczęśliwie nie podzieliły losu 17 tys., które zginęły w tym strasznym koncentraku. Kiedy po wojnie warszawiacy jakoś się poodnajdywali, nie pamiętam, aby któraś z nich opowiadała o horrorze, jaki przeżyła. Epatowanie cierpieniem, demonstrowanie martyrologii, popisywanie się patriotyzmem – to nie w kalwińskim stylu.

Ale przecież w każdej z nich tamten okres pozostawił ślady. Ciocia Irena żyła raptem 64  lata, zaś Danusi młodziutki organizm nie wytrzymał głodowych racji i ciężkiej, niewolniczej pracy. Jeszcze przed 20-tką dopadła  Ją gruźlica. Los sprawił, że podczas jednego z etapów Jej choroby pracowałyśmy przez 4 lata (1953-1957) w jednym pokoju redakcji związkowego dziennika „Głos Pracy”, który znajdował się na IV piętrze budynku przy ul. Smolnej 12. W tamtym okresie nie było w nim windy! Podczas wojny zburzony został sąsiedni dom, nośna ściana naszego naruszona i jakoś tam podparta, ale o uruchomieniu dźwigu nie było mowy. Nastąpiło to po latach, gdy na styk zbudowano nowy dom. (Za te wszystkie szczegóły nie ręczę. Dziury w pamięci.) Gdy Danka odbyła wspinaczkę, padała pół żywa na krzesło, a ja przykładałam ucho do Jej klatki piersiowej skąd dochodziło głośne rzężenie. Pooperacyjne zrosty zaciskały się wokół aorty… Potem je wypalano poprzez dziurę w boku. Moja wspinaczka stała się uciążliwa, gdy  rósł mi w brzuchu Władek. Wtedy Danka mnie osłuchiwała, ale to były wesołe chwile. Zwłaszcza, że miała poczucie humoru i gdy Władek zaczął serwować  solidne kopniaki, zamieniała się w sprawozdawcę z meczu piłkarskiego. W tamtych czasach fundowałyśmy sobie jeszcze jedną wspinaczkę  - na III piętro kamienicy przy ul. Górskiego, gdzie po ślubie Dunin-Wąsowiczowie zamieszkali u mamy Marka. Ukochana teściówka podawała natychmiast pyszną zupkę, a brat Marka,   Krzysztof, historyk, gdy właśnie był w domu, opowiadał ciekawe historie z historii, bo go maglowałam i dostawałam najnowsze książki.

Kiedy poszłam na urlop macierzyński, najpierw ustawowy, a potem bezpłatny, do domu letniskowego zbudowanego przez moich rodziców przed moim pojawieniem się na świecie, w którym zamieszkałam po ślubie, przyjeżdżała na letnie niedziele cała redakcyjna ferajna. Był piękny ogród, Zbyszek robił nalewki na owocach z naszych własnych drzew. Nie pamiętam, abym  kiedykolwiek i gdziekolwiek tak się śmiała, jak wtedy. Piękna Danka była, jak zawsze, duszą towarzystwa. Wesoły  Mietek Ziemski, szef naszego działu, jak również Andrzej Dobrzyński, wówczas głosopracowy główny prawnik (gazeta była świetnym edukatorem w dziedzinie prawa pracy, a na pierwszej stronie znajdowała się stała pozycja piętnująca łamanie tego prawa pod tytułem „Bolesne sprawy dnia powszedniego”) opowiadali niecenzuralne kawały obyczajowo-politycznie. Ale naczelnym rozśmieszaczem był Mariusz Kwiatkowski, nasz działowy kolega, syn  Remigiusza Kwiatkowskiego, znanego przed wojną autora aforyzmów „Parasol noś nawet przy pogodzie”.

Te wesołe spotkania przypominały  Dance i mnie wygłupy podczas niedzielnych spotkań w Skolimowie, gdzie rodzina Pośpiechów zamieszkała po wojnie. Moim popisowym numerem było stanie na głowie

W  1957 r. rozstałyśmy się z Danką na długie lata. Przeszła do nowej popołudniówki „Kuriera Polskiego”. I  – jak to Ona -  całym sercem i umysłem zaangażowała się najpierw w jej tworzenie, a potem prowadzenie działu – oczywiście -  kulturalno-oświatowego. Potem pracowała w innych działach, m. in. była korespondentem „Kuriera” w Pradze. Minęło kilka lat, przeszła do „Tygodnika Demokratycznego” na stanowisko zastępcy redaktora naczelnego. Miała coraz więcej obowiązków, bo rodzina się powiększała. Syn Tomek zafundował Jej trzech wnuków, których uwielbiała i poświęcała im każdą wolną chwilę. Potem pojawiła się prawnuczka. Poznawałam ich podczas uroczystych obchodów rocznic ślubu Dunin – Wąsowiczów i urodzin Danusi. Wątpię, czy ich kiedyś zobaczę. Zapamiętam, jak podczas pogrzebu ukochanej babci podtrzymują nie mogącego utrzymać się na nogach Marka. Zapamiętam pożegnalne słowa, które napisał, ale nie mógł wypowiedzieć, w czym zastąpił go prof. Roch Dunin – Wąsowicz, wykładowca na Londyńskim Uniwersytecie. Mój kochany Roszek, mówiła o nim Danka,  dumna ze świetnie wyedukowanego, między innymi w USA, wnuka. Pamiętam jak w „Głosie” z dumą pisała o sukcesach w walce z analfabetyzmem, dzięki którym coraz więcej młodzieży  ze wsi, z robotniczych rodzin może studiować…

Czy ktoś o tym wspomni w 100-lecie odzyskanej niepodległości? -zastanawiała się Danka, kiedy jeszcze mogła rozmawiać przez telefon. A z badań socjologicznych wynika, że dziś coraz więcej studentów pochodzi z zamożnych rodzin… Na takie refleksje stać dziś tylko bardzo starych ludzi.

Ale zanim zrobiłyśmy się takimi, w 1988 r. połączyła nas jeszcze na kilkanaście lat wspólna praca w Społecznym Komitecie Opieki nad Zabytkami Cmentarza Ewangelicko-Reformowanego  w Warszawie. Z pomocą Jerzego Waldorffa opracowałam statut Komitetu, zaprosiłam  „znane nazwiska” i energiczne osoby z parafii, ówczesny proboszcz Bogdan Tranda (nieodżałowany !) pomógł zarejestrować Stowarzyszenie w sądzie, a Danusię, człowieka wielkiej rzetelności i pracowitości poprosiłam, aby była sekretarzem. Zgodziła się natychmiast, choć to przecież papierkowa robota, niewdzięczna i żmudna. Obie jej nienawidziłyśmy. Tak z ręką na sercu, to my obie przez kilkanaście lat „ciągnęłyśmy” Komitet. Tych różnych formalności było sporo, parafia pomagała, gdy żył Bogdan, potem różnie bywało. Nie będę opisywała naszych osiągnięć z  tamtego okresu. Można je odczytać na naszym cmentarzu. Zostało odrestaurowanych 26 najbardziej zniszczonych, pięknych nagrobków, w których spoczywają prochy naszych słynnych przodków. Pomocą finansową wspierało nas miasto dzięki wystąpieniom o dotacje stołecznego konserwatora zabytków, któremu przekazywałyśmy uzasadnione wnioski. Podczas pogrzebu podziękowałam Dance za tamte lata. Dziękuję też Markowi, który nam świadczył samochodowe usługi.

Irena Scholl