1 sierpnia 2024

Byłem w Arles ze cztery razy i za każdym razem przekonywałem się, że to jedna z najpiękniejszych miejscowości Prowansji, czyli Europy Śródziemnomorskiej, czyli mojego świata. Jednym z najprzyjemniejszych tamtejszych miejsc był dawny szpital Hôtel-Dieu, w którym usiłował się leczyć pewien holenderski malarz. Z kiepskim skutkiem. Był brzydki, schorowany i nieuprzejmy – mówiła o nim Jeanne Calment, która poznała go jako 13-letnia dziewczynka, kiedy kupował płótna na obrazy w sklepie jej wuja.

Hola, hola… Stary człowiek nie powinien robić błędów ortograficznych. Morze… Brzydki, schorowany i nieuprzejmy Vincent umarł w 1890 roku w Auvers-sur-Oise w wieku 37 lat. A wspominała go Joanna Calment w 1998 r. Miała wtedy 114 lat.

Kiedy byłem w wieku, gdy Natalka malowała Taras nocnej kawiarni, ani przez moment nie przypuszczałem, że dożyję tak sędziwych lat, jak Vincent. Kiedy słyszałem określenie kobieta w wieku balzakowskim, wyobrażałem sobie staruszkę stojącą nad grobem. Dopiero wiele lat później dowiedziałem się, że określenie to dotyczyło bohaterki książki Honoré de Balzaca Kobieta trzydziestoletnia. Ech, trzydziestolatki… Za mojego życia średnia i maksymalna długość życia ludzi znacznie się zwiększyła: mój tato zmarł w wieku 66 lat, mama – 69 lat. Przeżyłem ich więc już teraz dość wyraźnie.

Tyle tylko, że nie żyjemy dłużej en bloc – wydłużyło się nie nasze życie, tylko nasza starość. Oczywiście, zmieniają się proporcje we wszystkich odcinkach naszego życia: coraz krócej jesteśmy dziećmi, coraz wcześniej dziewczynki doświadczają menstruacji, coraz szybciej chłopcom sypie się wąs – a jednocześnie coraz później się ludzie się usamodzielniają i wyprowadzają od rodziców, coraz później wchodzą w trwałe związki, zakładają rodziny i mają dzieci. Jeśli w ogóle mają.

Wiek emerytalny w Polsce to nadal 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn i ciągle nie wiem, dlaczego wciąż istnieje w tej dziedzinie taki genderyzm: dlaczego mężczyźni, którzy statystycznie rzecz biorąc częściej niż kobiety pracują fizycznie i szybciej zużywają siły swego organizmu, muszą się maltretować pracą dłużej? Czy dlatego, żeby 60-letnia kobieta kończąc pracę zawodową mogła zająć się pracą na rzecz wnucząt lub miejscowej parafii? Czemu tego przepisu nie oprotestowuje ministra do spraw równości? Wiadomo czemu: rząd Tuska już raz poległ przez majstrowanie przy wieku emerytalnym. A poza tym: równość równością, ale nie przesadzajmy: może jeszcze ma zniknąć podział na olimpijskie konkurencje męskie i kobiece? Albo na zakonnice i zakonników? Albo na gonady męskie i żeńskie? No, w tą stronę już idziemy…

Patrzę na ścieżkę spacerową koło mojego domu. 60-letnia emerytka, w mini, idzie na spacer z wnuczką, w maxi. Obok 70-letni dziadek pomyka na elektrycznej hulajnodze. Akurat przypadkiem wiem, że jest czynnym adwokatem i na żadną emeryturę się nie wybiera, przynajmniej przez najbliższe 30 lat. Przez wiele ostatnich miesięcy świat ekscytował się rywalizacją dwóch oscylujących wokół osiemdziesiątki starszych panów walczących o stanowisko najważniejszego po Bogu i Kim Dzong Unie przywódcy świata. Dwubiegowy balkonik kontra trzybiegowy wózek golfowy. Do akcji wkroczył chorobowy wirus oraz zdrowy rozsądek i w tej konkurencji na bieżni pojawiła się młodziutka 59-letnia kobieta. W Polsce 75-letni arcybiskup musi odejść na emeryturę, budując sobie skromny pałac na przetrwanie trudnych chwil bez stolca apostolskiego.

Gdyby przepis o wieku emerytalnym wprowadzał obowiązek odejścia na emeryturę z każdego stanowiska w wieku 60/65 lat, o ile świat mógłby stać się piękniejszy! Emerytalna gilotyna ścięłaby prawie całą elitę polityczną, a to, co by zostało, poszłoby na piwo z Mentzenem albo na mszę z Kosiniakiem, Kamyszem i Hołownią, albo do parku z wnukami czołowych polityczek. Czy to dlatego, by się przed tym ustrzec, przywódca największej partii z dnia na dzień gędzioli radośnie, szykując się do transferu z Sejmu do osiedlowego żłobka?

Wiek ludzi wydłuża się niedemokratycznie: najbardziej wydłuża się starość. Być może nauka, medycyna i opieka społeczna sprawią, że będziemy żyli do 120 lat. Czyli, z grubsza, przez 10 lat będziemy dziećmi, przez następne 10 będziemy młodzieżą, przez kolejne 40 będziemy dorośli, i przez 60 będziemy starzy. A jeśli uda się nam osiągnąć nieśmiertelność, będziemy starzy przez wieczność. Nie mamy co liczyć na to, że nasz czas biologiczny się zatrzyma w okresie największej aktywności, że każdy z nas będzie jak egipscy faraonowie, którzy nawet po śmierci byli przedstawiani w pozaczasowej młodości. Albo jak greccy bogowie: taki Zeus może i był siwy, ale płodny jak byk albo łabędź. A, przy okazji, zauważyliście, że dłużej niż kiedyś żyją też nasze zwierzęta?

Patrzę na obraz van Gogha i Natalki i znów widzę Arles. Płynący przez miasto Rodan, 2500 lat historii, rzymski amfiteatr, antyczny cmentarz Alyscamps, bazylika wczesnochrześcijańska, katedra świętego Trofima, kilkanaście kościołów chrześcijańskich, cztery meczety, w dawnym szpitalu Hôtel-Dieu była kulturowa Przestrzeń van Gogha, teraz jest miejska mediateka, 30 szkół podstawowych, osiem liceów i techników, pięć szkół wyższych, w tym Wyższa Szkoła Fotografii, dwa zawodowe teatry, Festiwal Sztuki Fotograficznej, Festiwal Nagiej Fotografii, co trzy lata wybory Królowej Arles, Festiwal Jazz w Arles, Festiwal Harfowy, Festiwal Muzyka Świata, Festiwal Koni, Festiwal Ryżu, Konferencja Tłumaczeń Literackich, Festiwal Śmieszne Święta Bożego Narodzenia.

Mieszkańcy Arles to Arlezjanie. W słynnych Listach z mojego młyna prowansalski pisarz Alphonse Daudet umieścił krótkie opowiadanie Arlezjanka, potem rozbudowane w trzyaktową sztukę teatralną, do której muzykę w formie suity napisał Georges Bizet. Arlezjanką w paryskim Luwrze nazywają posąg Venus z Arles, będący rzymską kopią z I w. p.n.e. greckiej rzeźby Afrodyta z Tespian, autorstwa rzeźbiarza Praksytelesa z IV w. p.n.e. Arlezjanka to też osoba, uwieczniona w cyklu portretów, które Vincent van Gogh namalował podczas pobytu w szpitalu psychiatrycznym w położonym nieopodal Arles St.-Remy-de-Provence, mając tam do dyspozycji jedynie szkic wykonany wcześniej przez Paula Gauguina. Tą Arlezjanką jest Marie Ginoux, która wraz z mężem Josephem byli właścicielami domu w Arles, gdzie na pierwszym piętrze od maja do września 1888 r. mieszkał van Gogh. Na parterze była kawiarnia. Ta kawiarnia, której wizerunek mam w domu. I gdzie parę razy piłem pastis, czekając na noc, która nie nadeszła i myśląc o innych Arlezjankach. Tych, które siedziały koło mnie i tej, która miała trzynaście lat, kiedy poznała van Gogha i która przeżyła go o 107 lat…

Ta Arlezjanka to Jeanne Calment – ognista brunetka z lekkim wąsikiem na okrągłej buzi – urodziła się w Arles w 1875 roku i tamże zmarła w 1997 roku, przeżywszy 122 lata i 164 dni. Była najdłużej żyjącą mieszkanką Ziemi. Wyszła za mąż za kuzyna z rodziny ojca (miała takie samo nazwisko panieńskie, jak po mężu). Miała tylko jedną córkę i jednego wnuka, którzy umarli długo przed nią. Mąż był właścicielem kilku sklepów, żyli dostatnio, Joanna nigdy nie pracowała i korzystała z uroków życia. Uwielbiała teatr i operę, grywała w tenisa, jeździła na rowerze. Jako jeszcze względnie młoda kobieta, w wieku 85 lat zaczęła ćwiczyć szermierkę. Po śmierci męża od 1942 roku mieszkała sama, pod opieką owdowiałego zięcia. W 1985 roku, w wieku 110 lat, przeniosła się do domu opieki w Arles, bo w jej domu wybuchł niewielki pożar i remont byłby dla niej zbyt uciążliwy. Do 115 roku życia chodziła samodzielnie, potem – po upadku i złamaniu kości udowej przeszła operację i poruszała się na wózku, nadal zachowując względną aktywność. Przestała wstawać z łóżka wkrótce po 122 urodzinach.

Prowadziła umiarkowanie zdrowy tryb życia. Paliła papierosy od 21 roku życia, ale zdecydowanie zerwała z nałogiem, w wieku 117 lat. Codziennie pijała wino, w ostatnich latach życia ograniczając się tylko do jednego kieliszka porto (20 procent alkoholu) dziennie. Uwielbiała słodycze i po przekroczeniu setki zjadała co najmniej kilogram czekolady tygodniowo. Do obiadu zawsze dodawała lokalną oliwę, używała jej też jako podstawowego kosmetyku. Uwielbiała dowcipy i prawie zawsze miała dobry humor. Pomijając osteoporozę i wynikłe z niej niebezpieczne złamanie, chorowała poważnie tylko na grypę – w wieku 117 lat. W wieku 114 lat zagrała w filmie o van Goghu, w wieku 120 lat pokazano ją w filmie Życie po sto dwudziestce. Mówiła tam z uśmiechem: Widać dobry Pan Bóg o mnie zapomniał.

Przypomniał sobie dwa lata później. Najstarsza mieszkanka Ziemi, babcia wszystkich Francuzów, jak nazywał ją prezydent Jacques Chirac, najsłynniejsza Arlezjanka, zmarła we śnie prawie dokładnie 27 lat temu, 4 sierpnia 1997 roku.

Kilkanaście lat później, na podstawie wnikliwej analizy komputerowej zdjęć i wypowiedzi Joanny, dwaj rosyjscy uczeni doszli do wniosku, że to wszystko była mistyfikacja, że w 1997 roku zmarła nie Jeanne Clement, a jej córka Ivonne, która od 1934 r. (kiedy to rzekomo ona miała umrzeć, a według Rosjan umarła Jeanne) podawała się za swoją matkę, żeby nie płacić wysokiego podatku spadkowego. Dowodem na to ma być jakoby podobieństwo matki i córki i fakt, że po rzekomej śmierci córki Joanna zamieszkała ze swym zięciem, wspólnie z nim wychowywała wnuka, a zięć nigdy się nie ożenił powtórnie. Gdyby to była rzeczywiście Yvonne zamiast Joanny, to też byłaby dziarską staruszką: w chwili śmierci miałaby 99 lat.

Francuzi naturalnie z oburzeniem odrzucają tę hipotezę i swoją babcię nazywają Joanną d’Arles. A Rosjanie zapewne zainspirowali się zabawnym polskim filmem Sprawa się rypła Janusza Kidawy, w którym zmarłą po setce babcię trzeba było zastąpić przebranym synem, żeby mogła udzielić wywiadu telewizji i nie oddawać zegarka i dwóch tysiaków, będących prezentem od wójta. Rosjanie jednak mają swoją miarę starości, ukształtowaną za czasów gerontokratycznych genseków: Breżniewa, Andropowa, Czernienki… Amerykanie szli w tę samą stronę. Na szczęście, Polską rządzą młodziaki: 67-letni Tusk i 75-letni Kaczyński. I Episkopat, którego średnia wieku ostatnio obniżyła się radykalnie i wynosi 60 lat. Ale Episkopatem rządzi 87-letni biskup Rzymu. Starość, jakby nie patrzeć, ma przed sobą przyszłość.

Maciej Pinkwart, 1 sierpnia 2024