Dwadzieścia lat później

 Ta anegdota przypomniała mi się kiedyś w Paryżu, kiedy to w samym centrum zobaczyłem najpierw człowieka o białej skórze z rysami negroidalnymi, a potem człowieka o czarnej skórze z rysami Europejczyka (cokolwiek to znaczy). Oczywiście, był to efekt praktycznego działania genetyki. A kilka miesięcy później, zniesmaczony chamstwem arabskich chuliganów, prezentowanym w metrze gdzieś w okolicach Stade de France w St. Denis, pod wieczór przechodziłem koło Théâtre des Champs-Élysées, gdzie akurat odbywała się jakaś premiera, na oglądanie której oczywiście nie było mnie stać. Przed wejście zajechała tandetna, czarna limuzyna, jak na weselu w Kostomłotach, szofer w liberii otworzył tylne drzwi, przez które wysiadł elegancki pan we fraku. Szofer był biały, a pan czarny. Był bodaj 2003 r. Za chwilę mieliśmy wchodzić do Unii Europejskiej.

W tamtych latach mało się orientowałem w kwestiach gospodarczych (to mi zostało do dziś), niewiele też obchodziły mnie problemy ideologiczne czy światopoglądowe. Unia to była dla mnie przede wszystkim akceptacja dla różnorodności: obyczajowej, kulturowej, religijnej. I brak przymusu w dziedzinach nieobjętych wspólnie przyjętymi zasadami prawnymi i politycznymi. Zupełnie mnie nie obchodziło to, czy mój nowy europejski sąsiad będzie chodził do kościoła, cerkwi, meczetu czy synagogi, czy też może na spotkania miłośników gołębi pocztowych. Było mi to obojętne – i jest – do czasu, dopóki mnie nikt siłą nie będzie zaganiał do kościoła, cerkwi, meczetu, synagogi czy pod gołębnik. Albo z nich przemocą wyganiał. Mam w nosie to, jak się kto ubiera – choć mam własne poglądy i na to, jak ja chciałbym być postrzegany, i jak ja postrzegam innych. Ale to jest kwestia wyboru i prywatnej estetyki: na przykład nie cierpię tatuaży i zapewne nie związałbym się z nikim, kto takowe w najdziwniejszych miejscach eksponuje – ale nie wypowiadam się definitywnie, bo ktoś może mi przytoczyć bajkę o lisie i winogronach. Wejście do Unii oznaczało dla mnie w zasadzie to, co czułem „od zawsze”: 1 maja 2004 roku stałem się współwłaścicielem katedry Notre-Dame, Akropolu, barcelońskiego Parku Güell, ulicy Pod Lipami (Unter den Linden) w Berlinie – tak jak czuję się współwłaścicielem ulicy Lipowej w Podkowie Leśnej, a może nawet bardziej. Mój jest most w Awinionie, pałac w Knossos, Giewont, Schody Hiszpańskie, jak sama nazwa wskazuje – w Rzymie oraz jezioro Kalwa w Pasymiu, zatoka Tsampika na wyspie Rodos i kładka na Dunajcu w Czerwonym Klasztorze i Sromowcach, nie mówiąc już o Pięknej Helenie, Odyseuszu, Don Kichocie, Mozarcie, Lady Makbet i Lady Dianie (te dwie przez głupotę polityczną wypadły z mojej gry, tak jak Katedra Świętego Pawła i jezioro Loch Ness), kardynale Richelieu, wojaku Szwejku, Longinusie Podbipięcie, Hansie Castorpie i Adamie Mickiewiczu, który Litwę kochał miłością synowską.

Po co mi była ta Unia? Oczywiście, przede wszystkim po to, żeby celniczka polska na granicy ze Słowacją w Niedzicy nie rozbierała mi samochodu na części w poszukiwaniu jednej nadmiarowej puszki piwa „Corgoń” i żebym nie musiał na tejże granicy odpowiadać na głupie pytanie pogranicznika Kam jedete? Kiedy już mieliśmy bezwizowy ruch od Bugu aż po Atlantyk, zwykle odpowiadałem grzecznie: Jeszcze nie wiem. Do Ździaru, albo do Lizbony, zastanawiam się. Moją ironię mogłem sobie wsadzić do rukzaku: nikt mojej odpowiedzi nie słuchał. Gdzieś tam w podtekstach była jakaś nadzieja na unijne wsparcie finansowe dla budowy autostrad, renowacji zabytków, korzyści, jakie polscy producenci odniosą po likwidacji barier celnych, a polscy rolnicy jako konkurencyjni wytwórcy najlepszych w Europie wędlin, chleba i innych zakąsek do najlepszych w Europie napojów wysoko wyskokowych. Ale ponieważ pieniądze te miały iść nie do mnie, tylko do kogoś tam, nie zastanawiałem się nad tym głębiej. Nie sądziłem, że przynależność do Unii poprawi moją sytuację jako pisarza i miałem rację.

Wzruszałem ramionami na wieść o awanturach, jakie wyprawiali rolnicy przed wejściem do Unii, w związku z przepisami dotyczącymi na przykład higieny krów, które nie powinny być ufajdane po uszy, zakazu dosypywania do mleka proszku ixi, kontroli stanu czystości w masarniach… Myślałem: jak komuś nie odpowiada, to niech sobie robi jak chce, ale niech się nie dziwi, że nikt nie będzie kupował mleka od brudnej krowy, z brudnej kanki czy przechowywanego w staropolskiej piwniczce ziemnej, a nie w lodówce. Pamiętam – jeszcze przed Unią – protesty rolników, domagających się od polskiego rządu, żeby wydał zarządzenie, w myśl którego polskie ziemniaki mają być przez Polaków przymusowo kupowane. Ciekawe, że pisarze nie domagali się, żeby rząd nakazał ludziom kupować ich książki…

I pamiętam – już po wejściu do Unii – przerażenie w oczach starszej sąsiadki w Nowym Targu, która w dużym sklepie stała przed straganem z warzywami i pytała mnie, które ziemniaki są polskie, bo te co wczoraj kupiła okazały się z Izraela. Oczywiście, wyrzuciła je natychmiast, ale przecież pieniędzy szkoda, a ziemniaki do schabowego potrzebne. Poradziłem, żeby kupiła najdroższe i najbrudniejsze – na pewno będą polskie. Podziękowała.

Czy wtedy, 1 maja 2004 roku, kiedy jechałem – przez Słowację, skrótem – do Gliwic, by uroczystość naszej akcesji świętować z tułającą się od pokoleń po terenach obecnej Unii rodziną, myślałem o kwestiach bezpieczeństwa? Na pewno nie. Europa wydawała się zmierzać do bezustannej szczęśliwości, żelazna kurtyna znikła, komunizm ledwo dychał gdzieś w Korei Północnej i dogorywał wśród staruchów z partii Gennadija Ziuganowa obnoszących portrety Stalina w rocznicę Rewolucji Październikowej, a faszyzm wstydliwie ukrywał się pod kostiumem patriotyzmu, wśród kibiców z „Żylety” na warszawskiej Legii czy między karczystymi łysolami w śmiesznych mundurkach, zamawiających pięć piw przy pomocy salutu rzymskiego, wyglądających jakby się urwali z Kobierzyna. Czy chciałem, żeby Polska stała się częścią zintegrowanego organizmu państwowego, jak Idaho w USA czy Bawaria w Niemczech? Pewno tak, ale zupełnie się nad tym nie zastanawiałem, jakby to miało wyglądać w praktyce. Myślałem, że ani Bawaria, ani Idaho specjalnie nie narzekają, mają jakieś swoje władze i swoje przepisy, a z RFN czy USA występować nie zamierzają. To i my damy radę.

Czy przewidywałem, że historia złapie nas w kleszcze, a raczej posadzi na madejowym łożu, częstując z jednej strony wojną, realną, a nie zimną, u naszych granic, z drugiej – zapowiadając tortury ze strony klimatu, który sami psujemy, z trzeciej – uzna za normalne to, że do rządów mogą dostawać się ludzie nienormalni, dla których ani faszyzm, ani komunizm, ani mentalne średniowiecze nie są niczym złym, przeciwnie: mogą być instrumentem służącym do zdobycia i utrzymania władzy? Urzędnicy w Brukseli obliczali krzywiznę banana i ustalali, że ślimak jest rybą, co umożliwiało dawanie dopłat dla producentów ślimaków z tego samego paragrafu, co dla rybaków. Dlaczego nie można było uchwalić dopłat osobno dla ślimaków? To mnie tylko śmieszyło, urzędnicy zawsze są niedobrzy. Klimat? Zawsze u nas był zły, ale dawało się wytrzymać, inni mieli gorzej. Greta Thunberg miała niecały roczek. Z nawoływań do walki z dziurą ozonową, postępującym ociepleniem czy coraz większymi ilościami niedegradowalnego plastiku nikt sobie nic nie robił. Wierzyliśmy w naukę, że coś poradzi. Nie spodziewaliśmy się tego, że już parę lat później płaskoziemcy i foliarze zakwestionują w ogóle kompetencje naukowców do wypowiadania się na ważne tematy.

Przed granicą między Orawską Półgórą a Korbielowem, w ostatnim sklepie ze słowackimi alkoholami zatrzymałem samochód, żeby zakupić coś na wieczorną uroczystość i na jutrzejszy świąteczny obiad. Był 30 kwietnia 2004 roku. Na półce stał niebieski szampan. Pasowało jak, nomen omen, ulał. Zapytałem sprzedawczyni, czy to ich produkt.

- Ano. Taliansky. Teda europsky. Teda naš.

Kontroli celnej nie było. Kontrola paszportowa polegała na machnięciu ręką. Kiedy wracałem przez to samo przejście 1 maja wieczorem, na granicy nie było strażników ani celników. I Polska, i Słowacja były już w Unii Europejskiej.

Trzy lata później, 21 grudnia 2007 roku Polska i Słowacja weszły do unijnej strefy Schengen, w której praktycznie znikły wszystkie granice. Tej nocy byłem z przyjaciółmi na przejściu granicznym między Niedzicą a Łysą nad Dunajcem. Starostowie obu przygranicznych powiatów przecinali ręczną piłą (nieprawdziwy, ustawiony specjalnie do tej zabawy) drewniany szlaban graniczny. O północy przeszliśmy na drugą stronę i w zaprzyjaźnionym sklepie pana Novotnego kupiliśmy kilka potravin, czyli artykułów spożywczych, głównie w szklanych opakowaniach. Wróciwszy do domu odłożyłem dwie flaszki brandy – jedną hiszpańską, drugą słowacko-szkocką, napisałem na nich datę i schowałem w głębi szafki z naczyniami, przyrzekając sobie otworzyć je tylko wtedy, kiedy układ z Schengen przestanie u nas obowiązywać. Albo gdy dobiję do setki. Ostatnio jakoś tak wysunęły mi się z tych głębin do przodu. Nie wiem, czy to z powodu mojego wieku.

7 i 8 czerwca 2003 roku w ogólnopolskim referendum za przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej wypowiedziało się 77,45 % głosujących, przy frekwencji prawie 59 procent. Od kilkunastu lat jedna z największych prawicowych partii w Polsce przygotowuje nas do wyjścia z Unii – nie dajmy się nabrać na frazesy, że PiS chce tylko Unię zreformować. Wysyłając teraz do Europarlamentu ludzi, którzy mają się pisemnie deklarować, że będą walczyć z najbardziej podstawowymi zasadami działania europejskiej wspólnoty Jarosław Kaczyński w zasadzie odsłonił karty. Eurowybory w tym roku będą bardzo proste: głosujesz na kandydatów PiS lub Konfederacji – jesteś za polexitem. Głosujesz na kandydatów koalicji demokratycznej – jesteś za pozostaniem w Unii. Prościzna.

Według ostatnich sondaży, pozostania Polski Unii Europejskiej chce prawie 77 procent obywateli. Prawicowa prasa podaje, że liczba ta szybko maleje. Większość PiS-owska w Europarlamencie, w połączeniu z przeciwnikami Unii z innych krajów może doprowadzić do destrukcji całej struktury. Chyba nikt nie ma wątpliwości, kto tą destrukcją steruje. Rzymianie mieli na to jedno proste prawnicze pytanie: cui bono? Komu to przyniesie korzyść?

Mamy w Polsce jeszcze jakiś kontrwywiad?

Maciej Pinkwart, 2 maja 2024