Zbigniew Lengren wraca na Brzozową.

W ramach kameralnej wystawy inaugurującej działalność Lengrenówki przypominamy wybór jego prac – rysunki obyczajowe, żarty średniowieczne, wybór z cyklu o profesorze Filutku oraz mniej znane żarty fotograficzne, które nazywał „fotorysunkami”. Wystawa zaaranżowana w przestrzeni dawnego mieszkania jest hołdem dla patrona miejsca, Zbigniewa Lengrena, a także sygnałem, że pamiętamy o nim i chcemy, żeby ta pamięć trwała.

Zbigniew Lengren był znanym i lubianym rysownikiem, ilustratorem, autorem tekstów satyrycznych. W 1944 zadebiutował jako rysownik, podejmując współpracę z satyrycznym „Stańczykiem” i „Żołnierzem Polskim”. W okresie studenckim rozpoczął działalność kabaretową oraz współpracę z tygodnikami „Przekrój” i „Szpilki”. W rozgłośni radiowej Toruń-Bydgoszcz współtworzył audycję „Przy sobocie po robocie” i prowadził coniedzielny, autorski program „Pieśń dżungli”. Rysował dla czasopism: „Film” (cykl „Z przygód operatora Kręciołka” 1950), „Ilustrowany Kurier Polski”, „Kaktus” (1959), „Mucha” (1949), „Playboy”, „Przekrój” (cykl „Profesor Filutek” w latach 1948–2003), „Rózgi” (1946), „Szpilki”, „Świat” (1952–1968), „Trybuna Robotnicza” (coniedzielny felieton rysunkowy). W większości wymienionych czasopism publikował humorystyczne rysunki o tematyce obyczajowej. Popularność przyniosła artyście pierwsza duża publikacja 100 żartów rysunkowych (1956) ze wstępem Kazimierza Rudzkiego. Zasłynął jako twórca postaci Profesora Filutka z „Przekroju”.

Ważną część spuścizny stanowi twórczość dla dzieci – zarówno książki autorskie z własnymi ilustracjami, jak i ilustracje do książek innych autorów. Rysował również karykatury portretowe (głównie artystów, aktorów, literatów) oraz „portrety liryczne” czy „głowy z wyobraźni” – jak je określał. Zajmował się także fotografią. Tworzył i wystawiał żarty fotograficzne zwane przez niego „fotorysunkami”.

Lengren mówił o sobie, że nie jest satyrykiem: Moje rysunki są raczej dobrotliwymi, obyczajowymi obrazkami stosunków międzyludzkich, a czasami czysto humorystycznymi figlami.

Sam siebie nazywał humorystą. Nie chciał by sprowadzać jego działalność do rysunku – zajmował się komizmem, realizując swoje pomysły w różnych dziedzinach. Pisał scenariusze dla teatru i programów telewizyjnych, teksty skeczów kabaretowych, opowiadania, limeryki i fraszki.

Był człowiekiem wszechstronnych talentów. Autor drobnych form literackich: wierszy, aforyzmów oraz parodii literackich, autor tekstów, aktor, konferansjer i scenograf m.in. Teatr Satyryków czy Teatr Satyry „Buffo”, gdzie rysował na żywo w takt muzyki, co nazywał „meloplastyką”. Projektował plakaty teatralne, filmowe, propagandowe i komercyjne. Od końca lat 50. współpracował z TVP, prowadząc programy: kabaret „Tele-Mele”, „Czarny humor po polsku”, „Żartoteka”. Redaktor Działu Rozrywki TVP oraz autor programów na dobranoc dla dzieci (adaptacja tekstów, scenografie, prowadzenie). Współautor filmów animowanych w tym filmy z Filutkiem („Profesor Filutek w parku”, „Dziwny sen profesora Filutka” i „Zryw na spływ” oraz „Pojedynek profesora Filutka” (1956) i „Milleniowa przygoda” ). Autor scenariuszy i scenografii do filmów, okazjonalnie również aktor („55 czyli o potrzebie ruchu” reż. S. Kokesz).

Lengren nie nazywał siebie artystą. Jak pisała Elżbieta Laskowska: Wolał być „rzemieślnikiem” żartu, rysunku humorystycznego i ilustracji. Rysował dla innych, a nie dla siebie. To znaczy, że – jak mawiał – był „trochę usługowy”. 

Skąd brał pomysły? Często odpowiadał, cytując słowa Eryka Lipińskiego: „Pomysły czerpię z głowy, czyli z niczego”, by chwilę potem dodać: „Po prostu jestem pomysłowy”. Ponadto Lengren, entuzjasta sztuki filmowej, uważał że „potrzebna jest reżyseria, bo każdy rysunek jest scenką”

Jaki miał charakterek, żaden wąż go nie skusił. Nawet dla dobra żony i dzieci

nie zrezygnował ze swojej niezależności. Chociaż dla wszystkich był człowiekiem z papieru i piórka, pod spodem był ze stali, lekkiej i giętkiej, ale pancernej.

A może właśnie wolności trzeba się uczyć, żeby się nie dać oszukać i zmanipulować. Mieć wolność we krwi, żeby odważnie stawać w jej obronie, żeby przekazać ją następnym pokoleniom? Może to właśnie jest główne zadanie satyryków. Jeśli tak, Zbigniew Lengren jest mistrzem, wystarczy zobaczyć jego rysunki – one zawsze mówią prawdę, całą prawdę i tylko prawdę. I pewnie dlatego są ciągle, naprawdę bardzo śmieszne.

Katarzyna Lengren, córka Zbigniewa Lengrena, „Żartownik Lengrena”

Lubił wypić, narozrabiać, miewał koszmarne humory i napady złości, ale nadrabiał obezwładniającym wdziękiem uwodziciela, talentem i inteligencją. Choć przyznam szczerze, że nie był dla mnie rozkosznym dziadkiem, z którym uwielbiałam przebywać, zawsze podziwiałam jego twórczość, wyjątkowy styl i zdyscyplinowanie w realizacji własnych celów, a także liczne, zgromadzone lub wytworzone przez niego skarby. Niedługo przed śmiercią narysował sobie wymarzony nagrobek. Na cokole biuściasta anielica poprawia skrytą pod białą szatą podwiązkę i mruga do widza. Pod spodem napis: „Przechodniu, zrzuć maskę uroczystą – ja byłem humorystą”. I tak właśnie chyba należy o nim opowiadać: z przewagą anegdot, tragiczne momenty wspominając tylko dla szerszego kontekstu.

Maria Lengren, wnuczka Zbigniewa Lengrena, „Zeszyty komiksowe” 2019

Opracowanie wystawy: Paweł Płoski, Michał Rzecznik,

Wybór prac: Karolina Prymlewicz

Koncepcja i projekt wystawy oraz projekty graficzne: elipsy.eu – Kamila Schinwelska, Michał Gwiazdowski

Realizacja wystawy: Artmontage

Tłumaczenia na język angielski: Tomasz Zymer

Tłumaczenia na język ukraiński: Julia Bystrytska

Obsługa techniczna: Leszek Mozolewski

Obsługa administracyjna: Monika Portka

Edukacja: Iga Skolimowska, Zuzanna Berus

Promocja: Katarzyna Miękus

Partner: Fundacja „Przekrój”

Patronat medialny: „Zeszyty Komiksowe”

Wystawa czynna do 2 października 2022. 

Lengrenówka – pracownia Muzeum Karykatury

ul. Brzozowa 6/8a na Starym Mieście

wtorek, środa, piątek, sobota, niedziela 10.00 – 18.00

czwartek 12.00 – 20.00

wstęp na wystawę: 1 zł. We wtorek wstęp wolny

W czasie wakacji w ramach projektu „Lengrenówka. Początek” wystawie towarzyszy też niedzielny program edukacyjny – cykl spacerów z mapą KARYKATOUR oraz otwarte Plenerki – warsztaty rysunkowe na wolnym powietrzu prowadzone przez studentki i studentów warszawskiej ASP. 

3 lipca – Plenerek: rysunek twarzy / człowieka – Agnieszka Probola

10 lipca – Karykatour. Spacer

17 lipca – Plenerek: rysunek roślin – Anna Wiecińska

24 lipca – Karykatour. Spacer ze Stanisławem Łubieńskim

31 lipca – Plenerek: rysunek architektury – Agnieszka Jarosz

7 sierpnia – Karykatour. Spacer

14 sierpnia – Plenerek: kopie – Anna Dębska

21 sierpnia – Karykatour. Spacer

28 sierpnia – Plenerek: pejzaż – Alicja Siemko

Szczegóły na www.muzeumkarykarury.pl oraz facebook/muzeumkarykatury

Plenerki są dofinansowane ze środków MKiDN w ramach programu Edukacja Kulturalna.