Na wstępie mecenas Paweł Galec wygłosił interesujący wykład wprowadzający „Możliwości udziału organizacji związkowych oraz organizacji pozarządowych (NGO) w procesie stanowienia prawa”. Referent bardzo wszechstronnie potraktował temat, wobec tego uczestnicy zapoznali się kanonami obowiązującego prawa pracy, sporów zbiorowych, dialogu społecznego oraz o różnych możliwościach udziału w stanowieniu prawa.
Treść wykładu była kanwą do dyskusji panelowej, w której wziął również udział wiceprzewodniczący OPZZ Andrzej Radzikowski, przedstawiając w szerokim spektrum działania związków zawodowych w Polsce i za granicami naszego kraju. W dyskusji sporo miejsca poświęcono problemom mediów oraz środowiska dziennikarskiego, konieczności zmiany prawa prasowego i dostosowania jego przepisów do współczesnych uwarunkowań. Ponieważ panel ma charakter szkoleniowy, to nie zabrakło również akcentów na temat form współpracy dziennikarzy i związkowców z lokalną administracją rządową i samorządową. W sumie uczestnicy otrzymali sporą dawkę wiedzy pozwalającą zrozumieć meandry procesów stanowienia prawa.

Dobre prawo charakteryzuje się jasnością i precyzją sformułowań. Mecenas Paweł Galec, ekspert prawny w OPZZ dodaje, że wymagana jest ponadto konieczność  wewnętrznej spójności prawa, a także jawność, czyli upowszechnienie stanowionych przepisów. Przeciętny obywatel, którego to prawo dotyczy, życzyłby nadto, by było ono przyjazne społeczeństwu. To tak niewiele i tak wiele. Czy obywatele mogą mieć wpływ na tworzenie dobrego prawa? Jeżeli tylko będą chcieli chcieć, to możliwości udziału w stanowieniu prawa, w ramach działalności związków zawodowych i organizacji pozarządowych istnieją. Warto wykazywać w tym zakresie aktywność. Andrzej Radzikowski – wiceprezes OPZZ namawia wręcz do naciskania, bo takie zdecydowane działanie w procesie  stanowienia prawa przynosi oczekiwane efekty. Potwierdzeniem tej tezy jest np. ustawa o wolnych niedzielach w handlu.

Rzeczywistość prawna  często odbiega od ideałów, a nawet bywa, że kłóci  się ze zdrowym rozsądkiem. Posłużmy się przykładem pracownika, który zgodnie z obowiązującymi przepisami  chce skorzystać z dnia wolnego na żądanie. Potrzeba taka pojawia mu się nagle, gdy w nocy  zachoruje dziecko. W kodeksie  pracy zapisano, że zamiar skorzystania  z urlopu na żądanie pracownik powinien  zgłosić pracodawcy  przed godziną  rozpoczęcia swej pracy w dniu, w którym ma nastąpić żądany urlop. Jest to niewykonalne, bowiem praca w jego zakładzie  rozpoczyna się np. o godzinie 8,00 i przed tym terminem nie ma w zakładzie osoby, której pracownik mógłby przedstawić wniosek o urlop na żądanie. Absurd prawny? Drobny, ale dotyczący tysięcy pracowników korzystających z prawa do urlopu na żądanie.

W obowiązującym  kodeksie pracy nieprecyzyjnych  przepisów znajdziemy więcej. Ustawa kodeks pracy z 1974 roku jest  przykładem prawa, które nowelizowane ponad stokrotnie , stało się dokumentem ponad miarę rozbudowanym, w związku z tym nieczytelnym, nie odpowiadającym współczesnym wymogom rynku pracy. Takie prawo trzeba zmieniać, według  niektórych opinii wręcz napisać od nowa. Prace komisji kodyfikacyjnej prawa pracy  w kilku odsłonach toczą się ospale  od 2002 roku. Dopiero  w ostatnich dwóch latach tempo prac za sprawą związków zawodowych wzrosło i zgodnie z postulatami powstaje nowy kodeks pracy. Związki zawodowe z mocy ustawy mają prawo opiniowania założeń  i projektów  aktów prawnych w zakresie objętym zadaniami związków zawodowych. Jako organizacje reprezentatywne w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego uczestniczą w procesie tworzenia prawa. Konsultacje na temat nowego kodeksu pracy prawdopodobnie  rozpoczną się w połowie marca br.

Rada Dialogu Społecznego powołana przez prezydenta RP w październiku 2015 roku, w miejsce Trójstronnej Komisji  do Spraw Społeczno – Gospodarczych, mająca  odpowiedniki w województwach, stanowi forum dialogu i współpracy między stronami pracowników, pracodawców i strony rządowej. Rada jest miejscem, gdzie przedstawiciele pracowników i  pracodawców przedstawiają opinie na temat przygotowywanych przez  Radę Ministrów założeń projektów ustaw oraz projektów aktów prawnych pozostających we właściwości Rady. Ważnym uprawnieniem Rady jest wnioskowanie publicznego wysłuchania w sprawie proponowanych projektów aktów prawnych.  Jeżeli  zdaniem Rady zachodzi potrzeba zmiany ustawy,  to w takim przypadku, a mieści się to w zakresie właściwości Rady, może ona wystąpić ze wspólnym wnioskiem pracowników i pracodawców o zmianę ustawy.

Organizacje pozarządowe, działają w nieco innych uwarunkowaniach, niemniej  podobnie jak związki zawodowe mają możliwości uczestniczenia w procesie stanowienia prawa. Ustawa z kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i wolontariacie umożliwia udział organizacji pozarządowych w konsultacjach publicznych. W myśl tej  ustawy  obowiązkowe jest konsultowanie z organizacjami pozarządowymi projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji.
Organa władzy i administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego, kierują projekty ustaw do odpowiednich władz statutowych związku, lub stowarzyszeń, od  których oczekuje się wydania  opinii na temat przedstawionego projektu w  czasie nie krótszym niż 30 dni.

Gdyby możliwości konsultowania prawa były realizowane zgodnie z przepisami,  władze z jednej strony, a konsultanci z drugiej traktowali obowiązek ten z dużą starannością, może wówczas  stanowione prawo nie wzbudzałoby takich  kontrowersji, jak ostatnio w przypadku nowelizacji ustawy o IPN. Jan Olszewski, były premier stwierdził, że jest to legislacyjny bubel. Jako doświadczony prawnik chyba ma rację.

Konsultacje, opinie i wysłuchania publiczne znacząco wpływają  na proces i jakość stanowienia prawa. Ilość bubli w polskim prawie nie koniecznie to potwierdza. Należy jednak pamiętać, że jakość  prawa w pierwszej kolejności zależy od samych ustawodawców. Inicjatywa ustawodawcza  przysługuje prezydentowi, Radzie Ministrów, grupie 100 tysięcy obywateli mających prawa wyborcze, senatorom i posłom. W przypadku tych ostatnich wystarczy 15 posłów, by zgłosić projekt ustawy. Inicjatywa poselska nie wymaga konsultacji. To swego rodzaju ewenement, umożliwiający skrócenie drogi legislacyjnej, tworzenie prawa w trybie  pospiesznym kończącym się, jakże często aktem niedopracowanym.

Znajomość polskiego prawa, świadomość możliwości wpływania na jego stanowienie  nie jest w społeczeństwie  najwyższa. Z badań Krajowej Rady Radców Prawnych wynika, że 30% ankietowanych  miało problemy z odpowiedzią na pytanie, czym jest pozew.

Związkowcy i dziennikarze również nie grzeszą zbyt rozległą wiedzą na temat znajomości prawa. Dlatego realizujemy wspólny projekt szkoleniowy OPZZ i SDRP – mówi koordynator projektu red. Irena Hamerska, by zapoznać związkowców i dziennikarzy z  możliwościami partycypacji przedstawicieli związków zawodowych  i organizacji pozarządowych w procesie stanowienia prawa na szczeblu zakładowym, lokalnym, regionalnym i ogólnokrajowym. W drugim etapie  szkoleniowym w jesieni br.  odbędą się seminaria -warsztaty odrębnie dla związkowców i dziennikarzy. Finał projektu, przewidziany jest na koniec maja 2019 roku.

A. Maślankiewicz